Varna’nın İlk ve Son Osmanlı Belediye Başkanı: Halil Efendi

Halil Efendi çeyrek asırlık askerlik görevinin ardından ticarete atılmaya karar verir. Mahir kişiliği sayesinde kısa sürede zengin olmayı başarır. Ailesinin vakfettiği gayrimenkullerin önemli bir kısmı 1828 yılında çıkan savaşta talan edilir. Fakat o söz konusu vakıfları tekrar geri alarak ve bu sayede saygınlığına saygınlık katarak halkın gönlünde müstesna bir yer edinir. Bütün bunlar Halil Efendi’nin 1872 yılında Varna belediye başkanı olarak seçilmesine zemin hazırlamıştır.

Tarih boyunca Bulgaristan topraklarında nice seçkin Türk şahsiyetler yetişmiştir. İşte bunlardan biri de Mülazım Halil Efendi’dir. Halil Efendi, 1811 yılında Bulgaristan’ın liman kenti Varna’da dünyaya gelmiştir. Babası Afuz Mehmed Efendi, Varna sancağının Vetrino belediyesine bağlı Türk Arnavutlar (Belogradets) köyünde doğmuştur. Halil Efendi ilk eğitimini dönemin İslami eğitim veren medreselerinde almıştır. Askerlik çağına gelince 25 yıl kale topçusu olarak görev yaparak “mülazım” rütbesine yükselmeye hak kazanmış, bu sebeple kendisi “Mülazım Halil Efendi” olarak da tanınmıştır. Halil Efendi çeyrek asırlık askerlik görevinin ardından ticarete atılmaya karar verir. Mahir kişiliği sayesinde kısa sürede zengin olmayı başarır. Ticaretteki bu başarısıyla beraber o zamanki şartlar göz önünde bulundurulduğunda yüksek tahsilli kişilerinden addedilen Halil Efendi, insanlara karşı hoş ve nazik tutumuyla da çevresindekiler tarafından son derece sevilen ve saygı duyulan bir kişilik hâline gelir. Ailesinin vakfettiği gayrimenkullerin önemli bir kısmı 1828 yılında çıkan savaşta talan edilir. Fakat o ticaretten elde ettiği gelirlerle söz konusu vakıfları tekrar geri alarak ve bu sayede saygınlığına saygınlık katarak halkın gönlünde müstesna bir yer edinir. Bütün bunlar Halil Efendi’nin 1872 yılında Varna belediye başkanı olarak seçilmesine zemin hazırlamıştır.

Halil Efendi’nin belediye başkanlığı döneminde o zamanın belediye yönetimi kurulmuş ve şehrin ilk planlaması başlatılmıştı. Eğitime son derece önem veren Halil Efendi, hayırsever zengin Türklerin yardımları sayesinde ve işlevsiz hâle gelen vakıf mallarını satarak rüştiye mektepleri inşa ettirmişti. Halil Efendi belediye başkanlığına seçildikten beş yıl sonra 1877’de Osmanlı-Rus Savaşı gerçekleşmiş ve kendisi de “bölge daimi komisyonu üyesi” olarak seçilmişti. Şehirde o zamanlar Hristiyan nüfusu epeyce fazla olmasına rağmen, şehre iltica edenlerle birlikte nüfusta önemli derecede bir artma söz konusu olmuştu. Gittikçe sayısı artan bölge halkını, dışarıdan gelecek her türlü saldırı ve yağmalara karşı korumak ve savunmak gerekiyordu. Dönemin otoriteleriyle iyi bir ilişki kuran Halil Efendi, bu münasebetleri sayesinde diğer Hristiyan şehirlerinin o sıralarda maruz kaldığı bazı olumsuz olaylara, çoğunluğu Hristiyanlardan oluşan Varna halkının da düçar olmasını önlemeyi başarır. Bu hususla alakalı Arşimandrit İnokentiy, 1 Ekim 1927 tarihinde Varna’nın yerel gazetesi olan Varnenski Korenyak’ın 6. sayısında verdiği bir demeçte Halil Efendi’ye olan hayranlığını şu övgü dolu ifadelerle aktarır: ‘‘Kurtuluş savaşı sırasında insancıl tavır ve örnekliği ile temayüz eden şahıslardan birisidir Mülazım Halil Efendi Afuz Mehmedov.’’

1878 yılında Bulgaristan devleti bağımsızlığını kazandıktan sonra Halil Efendi Varna’da ikâmet etmeye devam eder ve belediye meclis üyeliğine seçilir. Bir yıl sonra 1879 senesinde Rusya İmparatorluğu Prensi Aleksandır Dondukov - Korsakov tarafından Pravadı (Provadiya) milletvekili sıfatıyla Tarnovo’da düzenlenen 3. Bulgar Devleti’nin (günümüz Bulgaristan devleti) meclisinin kurucu üyeleri arasında yer alır. Barışçıl iletişim yönü ve nazik karakteriyle ün salan Halil Efendi, Türk halkına Bulgar Prensliği’ne karşı daima saygıda kusur etmemesini, Hristiyan vatandaşlarla barış, sevgi ve huzur içinde yaşamalarını tavsiye etmiştir. Sahip olduğu güçlü idareciliği yanında kaynaklar Halil Efendi’nin aynı zamanda hayırsever biri olduğunu da nakleder. Söz gelimi bugün Varna ili, Vetrino Belediyesine bağlı Türk Arnavutlar köyünün yakınlarında bulunan iki tane büyük çeşme yaptırmıştır. Bunlardan biri Varna yolu üzerinde bulunurken, diğeri ise Dobriç yolu üzerinde bulunmaktadır. Hakeza bugünkü Balçık Belediyesine bağlı Ala Kilise (bugünkü ismi ile “Tsırkva”), Küçük Yurtlu ve Çukurovo köylerinde de ceşmeler yaptırmıştır. Halil Efendi’nin bir diğer önemli icraatı ise Tekke Camii’dir. Ancak söz konusu cami ne yazık ki günümüze kadar ulaşamamıştır. Örnek şahsiyeti ve icraatları ile gök kubbede hoş bir seda bırakan Mülazım Halil Efendi 7 Temmuz 1897 yılında vefat etmiştir. Vefakâr Varna halkı onun şehir için yaptığı hizmetleri unutmayarak adını şehrin merkezine ve günümüze ulaşan Osmanlı yadigârı Hayriye Camii’ne de yakın bir sokağa vermişlerdir. 


Bağlar'ın 6. sayısını okumak için tıklayın.
Bağlar'ın tüm sayılarını okumak için tıklayın.